-

1. Een goede vraag focusseert de aandacht

De drie kenmerken van een goede verkenner

Socrates beweerde dat hij een slaaf de stelling van Pythagoras kon uitleggen louter door het stellen van vragen. Deze manier van kennisoverdracht heet dan ook Socratisch lesgeven. Het is uiteraard de kunst de vragen af te stemmen op het niveau, de interesse en de manier van denken van de leerling én de stof die moet worden uitgelegd. Goede vragen zijn dus een manier om door te dringen in onbekende materie. Met andere woorden: een goede leraar moet goede vragen weten te formuleren. Hetzelfde geldt voor een onderzoeker. Wie als onderzoeker originele vragen stelt, zal op onbekende plaatsen belanden en nieuwe inzichten kunnen verwerven. Helaas is het vooraf moeilijk te zeggen wat goede vragen te zijn; pas achteraf blijkt wat de ‘voltreffers’ waren.

2. Een goede vraag geeft veel inzicht

Wie een aanvraag voor subsidie voor onderzoek invult, dient vooraf haarfijn aan te geven wat het resultaat zal zijn. Dat is merkwaardig omdat niemand vooraf weet wat een onderzoek zal opleveren (het is niet voor niets een onderzoek). Het zou beter zijn om uit te gaan van een goede vraagstelling en vervolgens te beargumenteren waarom deze vraagstelling veelbelovend is. Pas dan is er een geldig vertrekpunt geformuleerd. Evenzo, wie een organisatie wil opzetten doet er goed aan om een centrale vraag (het centrale vertrekpunt) te formuleren. Mensen die zich aangetrokken voelen tot de vraag, zullen zich aanmelden. Hoe de organisatie zich in de loop van de tijd zal gaan ontwikkelen is in het prille begin uiteraard nog volkomen onduidelijk.

3. Een goede vraag vormt een vertrekpunt

De folder ‘verkenner’

Drie voorbeelden van het werken op basis van verkenner

1. Autoecologie van krabbenscheer (Stratiotes aloides)

Kennis is verspreid over vele vakgebieden, individuen, geografische gebieden (diverse talen) en over grote tijdvakken. Met andere woorden: kennis is diffuus, gefragmenteerd en op allerlei abstractieniveaus aanwezig. Wie deze kennis toegankelijk wil maken dient een groot aantal vragen te ontwikkelen om de kennis goed te kunnen vastleggen. Een projectgroep heeft als doel om de autoecologie (de studie van een levensvorm in relatie tot zijn omgeving) van de krabbenscheer (een Europese waterplant) samen te stellen. Dit bleek neer te komen op het verzamelen van tientallen publicaties, het interviewen van evenzovele specialisten en vooral ook het samenbrengen van deze informatie in een aantal samenhangende verhalen. Opvallend was de prominente rol van de evoluerende sets van vragen en antwoorden. Meer kennis leidde tot betere vragen, betere antwoorden en betere verhalen. En vandaaruit weer tot nieuwe vragen. Opvallend was dat de specialisten tijdens de interviews ook voortdurend nieuwe vragen formuleerden.

2. Meest milieuvriendelijke electrospel

Iedereen weet van (heel) vroeger hoe een electrospel werkt. Met twee electrodes kun je door het aanraken van een vraag en het juiste antwoord een lampje laten branden (hele slimme kinderen hadden al snel door dat er een vast patroon was, ongeacht het vel met vragen). Een lokale milieugroep wil in haar stand en bij het geven van voorlichting een milieuvriendelijk electrospel (aangedreven door een fietswiel met dynamo) gebruiken om via een spel te kunnen discussiëren over diverse milieuvraagstukken. De vragen van het spel zijn aangepast aan het thema. Bij het ontwikkelen van de sets van vragen en antwoorden werd gebruik gemaakt van een evoluerende set vragen (wat willen we aantonen, welke alternatieven horen er naast elkaar te staan, wat voor vragen kunnen we voorleggen aan een specialist om de juiste kennis in de juiste vorm te krijgen). Heel onverwacht bleek deze manier van werken door het ontwikkelteam als zeer stimulerend te worden ervaren. Vandaar ook dat het electrospel als metafoor voor het bijeenbrengen en verspreiden van kennis binnen de milieugroep algemeen gebruikt werd.

3. De Hoge hoed (many-to-many)

Een organisatie heeft een ‘Hoge Hoed’ programma bedacht om kennisuitwisseling te stimuleren. Daarnaast wil men ook proberen om verschillende mensen uit de organisatie met elkaar in contact te brengen (in de meeste organisaties spelen fysieke afstanden en de verschillen in rangen en standen nog een grote rol). De Hoge Hoed is een plaats waarin iedereen zijn vragen kan deponeren. Ook kan men de vragen van andere mensen uit de organisatie lezen en, waar mogelijk, beantwoorden. Op het intranet van de organisatie kan men de meest recente stand van zaken bijhouden. Opvallend is dat er heel veel kennis binnen de eigen organisatie aanwezig blijkt te zijn. Uit de Hoge Hoed komt een gestage stroom van antwoorden die voortdurend wordt aangevuld met nieuwe vragen. Omdat mensen deel uitmaken van (informele) netwerken (aan wie zij die vragen doorspelen) worden interessante vragen soms door honderden of zelfs door duizenden mensen gelezen. De antwoorden komen dan ook vaak uit de meest onverwachte hoeken.